Tác động của rượu lên gan: Những điều bạn cần biết để bảo vệ lá gan khỏe mạnh
- Trung tâm Phẫu thuật Gan mật & Tiêu hóa Nhiệt đới
- 28 thg 6
- 9 phút đọc
Gan là một trong những cơ quan tối quan trọng của cơ thể, không chỉ đảm nhiệm các chức năng chuyển hóa, dự trữ và sản xuất mà còn là nơi chính diễn ra quá trình chuyển hóa rượu. Chính vì vai trò trung tâm này, gan trở thành cơ quan cực kỳ nhạy cảm và dễ bị tổn thương khi chúng ta tiêu thụ rượu bia.
Tại Trung tâm Phẫu thuật Gan mật - Tiêu hóa - Bệnh viện Nhiệt đới Trung ương, chúng tôi luôn ưu tiên cung cấp những kiến thức y tế chính xác và dễ hiểu, giúp bạn chủ động bảo vệ sức khỏe lá gan của mình. Hãy cùng BSNT Dương Thị Hường tìm hiểu thêm về chủ đề đáng được quan tâm này qua bài viết dưới đây
Rượu tác động lên gan của bạn như thế nào?
Khi rượu được phân giải trong gan, nó tạo ra các sản phẩm phụ độc hại như acetaldehyde và các gốc tự do, những chất này trực tiếp tấn công và gây hại cho tế bào gan. Mặc dù gan có khả năng tự tái tạo đáng kinh ngạc, nhưng điều này cũng có nghĩa là các dấu hiệu tổn thương thường không biểu hiện rõ ràng cho đến khi bệnh đã trở nên nghiêm trọng và lan rộng. Điều này càng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận biết sớm và can thiệp kịp thời.
Các Tổn Thương Gan Thường Gặp Do Rượu
Tổn thương gan do rượu thường tiến triển theo một chuỗi các giai đoạn, từ nhẹ đến nặng, đôi khi có thể bỏ qua các bước trung gian hoặc tiến triển rất nhanh chóng. Việc nhận biết từng giai đoạn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về mức độ nguy hiểm.
1. Gan nhiễm mỡ do rượu
Đây là tình trạng phổ biến nhất và thường là giai đoạn đầu tiên của bệnh gan liên quan đến rượu, xảy ra ở hầu hết những người có thói quen uống nhiều rượu. Gan nhiễm mỡ là sự tích tụ chất béo trong các tế bào gan.
1.1. Đặc điểm và triệu chứng
Thường thì gan nhiễm mỡ không gây ra bất kỳ triệu chứng rõ ràng nào. Nhiều trường hợp chỉ được phát hiện tình cờ khi thăm khám sức khỏe định kỳ và thấy gan có kích thước lớn hơn bình thường. Người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi nhẹ hoặc khó chịu mơ hồ ở vùng bụng trên bên phải.
1.2. Khả năng hồi phục
Tin tốt là gan nhiễm mỡ hoàn toàn có thể hồi phục nếu bạn quyết tâm ngừng uống rượu hoặc giảm đáng kể lượng rượu tiêu thụ. Các tế bào gan có thể loại bỏ mỡ thừa và phục hồi chức năng bình thường. Tuy nhiên, nếu bạn tiếp tục uống rượu một cách vô độ, tình trạng này sẽ tiến triển và có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm hơn, thậm chí đe dọa tính mạng.
2. Viêm gan do rượu
Khi việc uống rượu tiếp diễn và gan đã tích tụ đủ chất độc, tình trạng viêm sẽ xuất hiện, dẫn đến viêm gan do rượu – một rối loạn nghiêm trọng hơn.
2.1. Đặc điểm và triệu chứng
Viêm gan do rượu đặc trưng bởi tình trạng viêm nhiễm lan rộng và sự phá hủy các tế bào gan. Trong giai đoạn này, các mô sẹo bắt đầu hình thành và thay thế các tế bào gan khỏe mạnh, một quá trình gọi là xơ hóa. Các triệu chứng thường rõ ràng hơn nhiều so với gan nhiễm mỡ và có thể bao gồm sốt, vàng da (mắt và da chuyển sang màu vàng), đau bụng dữ dội ở vùng gan, và gan to. Người bệnh cũng có thể bị buồn nôn, nôn, chán ăn và sụt cân không rõ nguyên nhân.
2.2. Mức độ nguy hiểm và hồi phục
Đây là một tình trạng có thể gây tử vong, với tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt ở những trường hợp nặng. Viêm gan do rượu xảy ra ở khoảng 50% những người uống nhiều rượu. Tuy nhiên, tương tự như gan nhiễm mỡ, tình trạng này vẫn có khả năng hồi phục nếu người bệnh kiêng rượu hoàn toàn và tuân thủ điều trị y tế nghiêm ngặt.
3. Xơ gan do rượu
Là giai đoạn cuối và nặng nhất của bệnh gan do rượu, xơ gan thường là không thể đảo ngược.
3.1. Đặc điểm và hậu quả
Xơ gan do rượu được chẩn đoán ở 15 đến 30 phần trăm những người uống nhiều rượu. Tình trạng này đặc trưng bởi sự xơ hóa lan rộng, làm cứng các mạch máu trong gan và biến dạng hoàn toàn cấu trúc bên trong của gan. Tổn thương cấu trúc này dẫn đến suy giảm chức năng gan nghiêm trọng, kéo theo rối loạn chức năng của các cơ quan khác như não và thận, gây ra các biến chứng nguy hiểm như tăng áp tĩnh mạch cửa (dẫn đến giãn tĩnh mạch thực quản, nguy cơ xuất huyết tiêu hóa), cổ trướng (tích tụ dịch trong bụng), bệnh não gan (rối loạn thần kinh do gan không thải độc được), hoặc suy thận. Từ 40 đến 90 phần trăm trong số 26.000 ca tử vong hàng năm do xơ gan ở Việt Nam có liên quan đến rượu.
3.2. Khả năng ổn định
Dù xơ gan do rượu thường gây tử vong do các biến chứng nghiêm trọng, nhưng nếu người bệnh kiêng rượu hoàn toàn, tình trạng bệnh có thể được ổn định, giúp kéo dài sự sống và cải thiện chất lượng cuộc sống đáng kể.
Điều quan trọng cần lưu ý là mặc dù ba tình trạng này thường được xem là tiến triển tuần tự, nhưng một số người uống nhiều rượu có thể phát triển xơ gan do rượu mà không trải qua giai đoạn viêm gan trước đó. Hơn nữa, viêm gan do rượu có thể khởi phát đột ngột và diễn biến rất nhanh, gây tử vong trước khi xơ gan kịp phát triển hoàn toàn.
Cơ Chế Rượu Gây Tổn Thương Gan và Các Yếu Tố Nguy Cơ
Để bảo vệ gan, chúng ta cần hiểu rõ rượu đã tác động và phá hủy gan như thế nào, cùng với những yếu tố nào làm tăng nguy cơ này.
1. Quá trình chuyển hóa rượu và sản phẩm độc hại
Gan là "nhà máy" chính xử lý rượu. Khi rượu (ethanol) đi vào cơ thể, nó được chuyển hóa chủ yếu bởi enzyme alcohol dehydrogenase (ADH) thành acetaldehyde. Acetaldehyde là một chất cực kỳ độc hại đối với cơ thể, ngay cả ở nồng độ thấp. Thông thường, enzyme aldehyde dehydrogenase (ALDH) sẽ nhanh chóng oxy hóa acetaldehyde thành acetate, một chất ít độc hơn và có thể được sử dụng để tạo năng lượng. Tuy nhiên, khi lượng rượu quá lớn, một hệ thống enzyme khác là MEOS (microsomal enzyme oxidizing system), bao gồm cytochrome P450 2E1 (CYP2E1), cũng được kích hoạt mạnh mẽ để chuyển hóa rượu thành acetaldehyde. Việc CYP2E1 hoạt động quá mức sẽ dẫn đến tích tụ acetaldehyde, gây tổn thương trực tiếp đến các cấu trúc quan trọng trong tế bào gan như ty thể (nhà máy năng lượng của tế bào) và vi ống, đồng thời làm tăng tích tụ axit béo trong gan.
2. Sản xuất gốc tự do và stress oxy hóa
Bên cạnh acetaldehyde, quá trình chuyển hóa rượu còn làm tăng sản xuất các gốc tự do (ROS), những phân tử có khả năng phản ứng mạnh, gây phá hủy các thành phần tế bào quan trọng như protein, lipid và thậm chí liên kết trực tiếp với DNA, có khả năng gây đột biến và ung thư. Rượu mãn tính cũng làm cạn kiệt các chất chống oxy hóa tự nhiên của cơ thể, như glutathione, khiến tế bào gan dễ bị tổn thương hơn dưới tác động của gốc tự do. Hơn nữa, quá trình chuyển hóa rượu làm tăng tiêu thụ oxy của tế bào gan, gây ra tình trạng thiếu oxy cục bộ, ảnh hưởng đến các chức năng sống còn của tế bào.
3. Kích hoạt phản ứng viêm và xơ hóa
Rượu không chỉ gây độc trực tiếp mà còn kích hoạt một loạt các phản ứng viêm trong gan. Các tế bào miễn dịch đặc biệt trong gan, gọi là tế bào Kupffer, sẽ giải phóng các chất gây viêm mạnh mẽ như cytokine, điển hình là yếu tố hoại tử khối u alpha (TNF-α). TNF-α có thể gây tổn thương gan trực tiếp hoặc gián tiếp, duy trì vòng xoắn viêm. Một cơ chế quan trọng khác là sự thay đổi tính thấm của ruột do rượu, cho phép nội độc tố (các thành phần phân tử từ vi khuẩn đường ruột) dễ dàng xâm nhập vào máu và di chuyển đến gan. Khi đến gan, nội độc tố kích thích tế bào Kupffer sản xuất thêm các chất gây viêm và thúc đẩy tình trạng thiếu oxy, duy trì vòng luẩn quẩn của tổn thương. Cuối cùng, việc uống rượu lâu dài kích thích các tế bào dự trữ chất béo (tức là tế bào sao) của gan sản xuất collagen – protein hình thành mô sẹo. Quá trình này, nếu không được kiểm soát, sẽ dẫn đến xơ hóa lan rộng và không hồi phục.
4. Các yếu tố nguy cơ làm tăng tổn thương gan
Mức độ tổn thương gan do rượu không chỉ phụ thuộc vào lượng và tần suất uống rượu mà còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác như sau:
4.1. Yếu tố di truyền
Các biến thể di truyền trong các enzyme chuyển hóa rượu (như ADH, ALDH) hoặc các gen khác liên quan đến chuyển hóa lipid (như PNPLA3, TM6SF2, MBOAT7) có thể làm tăng đáng kể nguy cơ mắc bệnh gan do rượu ở một số cá nhân. Điều này giải thích tại sao không phải tất cả những người uống rượu đều mắc bệnh gan ở cùng một mức độ.
4.2. Giới tính
Phụ nữ có nguy cơ mắc các bệnh gan nặng hơn do rượu ở liều lượng tích lũy thấp hơn nhiều so với nam giới. Cơ thể phụ nữ chuyển hóa rượu khác biệt, thường hấp thụ cồn nhanh hơn và có ít enzyme chuyển hóa rượu hơn, khiến họ dễ bị tổn thương hơn. Hơn nữa, nguy cơ tiến triển bệnh vẫn cao hơn ngay cả sau khi kiêng rượu.
4.3. Chế độ ăn uống và dinh dưỡng
Một chế độ ăn thiếu hụt các chất dinh dưỡng quan trọng, đặc biệt là các chất chống oxy hóa như glutathione, vitamin A, E, có thể làm giảm khả năng bảo vệ của gan khỏi tác hại của gốc tự do. Suy dinh dưỡng thường gặp ở người nghiện rượu nặng, làm trầm trọng thêm tình trạng tổn thương gan.
4.4. Nhiễm trùng virus viêm gan
Nhiễm virus viêm gan B (VGB) hoặc viêm gan C (VGC) làm tăng đáng kể nguy cơ tổn thương gan ở những người uống rượu. Rượu có thể thúc đẩy sự phát triển của virus, từ đó đẩy nhanh quá trình tổn thương do virus gây ra. Đáng báo động, những người bị HCV mãn tính uống > 6 ly tiêu chuẩn mỗi ngày có nguy cơ mắc ung thư gan (HCC) cao hơn >50 lần so với những người không uống.
4.5. Thuốc lá và cà phê
Thói quen hút thuốc lá, đặc biệt là hút hơn một gói mỗi ngày, có thể tăng nguy cơ mắc xơ gan gấp ba lần ở người nghiện rượu. Ngược lại, một số nghiên cứu cho thấy việc uống cà phê thường xuyên (bốn tách trở lên mỗi ngày) có thể liên quan đến tỷ lệ mắc bệnh xơ gan thấp hơn.
4.6. Béo phì và hội chứng chuyển hóa
Những người bị béo phì hoặc mắc hội chứng chuyển hóa (bao gồm các tình trạng như tiểu đường, huyết áp cao, mỡ máu cao) có nguy cơ cao hơn rất nhiều trong việc phát triển bệnh gan tiến triển khi họ uống nhiều rượu. Các yếu tố này có tác dụng hiệp đồng, làm trầm trọng thêm tổn thương gan.
Khi Nào Cần Đến Trung Tâm Phẫu Thuật Gan Mật - Tiêu Hóa Nhiệt Đới?
Nếu bạn đang có thói quen uống rượu bia thường xuyên, hoặc nhận thấy bất kỳ triệu chứng bất thường nào như mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân, vàng da hoặc vàng mắt, đau tức vùng hạ sườn phải, sụt cân không mong muốn, buồn nôn, hay bất kỳ sự thay đổi nào về màu sắc nước tiểu hoặc phân, đừng chần chừ mà hãy đến thăm khám ngay lập tức. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là chìa khóa để bảo vệ lá gan của bạn khỏi những tổn thương không thể hồi phục.
Tại Trung tâm Phẫu thuật Gan mật - Tiêu hóa, bạn sẽ được thăm khám bởi đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực khám, chẩn đoán và điều trị bệnh gan mật tiêu hóa. Chúng tôi áp dụng các phương pháp chẩn đoán tiên tiến và phác đồ điều trị cá thể hóa, bao gồm cả các trường hợp tổn thương gan do rượu, nhằm mang lại hiệu quả tốt nhất cho người bệnh. Hãy nhớ rằng, lá gan của bạn là tài sản vô giá; bảo vệ gan chính là bảo vệ sức khỏe và chất lượng cuộc sống của chính bạn. Đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi để được tư vấn và hỗ trợ chuyên nghiệp.
Địa chỉ: Tầng 3 khoa Ngoại, phòng 213 Phòng khám Gan mật - Tiêu hóa, Thôn Bầu, Xã Kim Chung, Huyện Đông Anh, Hà Nội
Điện thoại: 0339 000 533 - Giám đốc: Tiến sĩ Bs Nguyễn Minh Trọng
Email: ganmat.nhietdoitw@gmail.com
Comments